Literacka Nagroda im. Józefa Mackiewicza przyznana!
Literacka Nagroda im Józefa Mackiewicza przyznawana jest w Polsce od szesnastu lat. Co roku jury, w skład którego wchodzą znakomici znawcy literatury i kultury, przyznaje statuetkę twórcom w szczególny sposób propagującym polską tradycję, tożsamość i historię. Wśród laureatów odnajdziemy takie nazwiska jak Wacław Holewiński, Eustachy Rylski, Jarosław Marek Rymkiewicz i Ryszard Legutko…
W tym roku wyróżnieni zostali Piotr Zaremba (,,Zgliszcza” wyd. Zyska i S-k) oraz Marian Sworzeń (,,Czarna Ikona” wyd. Znak) zaś główną nagrodę otrzymał Wiesław Helak za swoją powieść ,,Nad Zbruczem” (wyd. Arcana).
Jest to dzieło wymagające od czytelnika erudycji i dużej wrażliwości historyczno-literackiej. Po pierwsze język – wymagający, stylizowany nieco na biblijny, lakoniczny i pozornie nieoddający charakteru przestrzeni; po drugie kontekstualność – liczne odniesienia do arcydzieł literatury polskiej i europejskiej czasami mogą sprawiać problemy interpretacyjne; po trzecie – wymagająca opowieść o jednostce, która uwikłana w historię swojej ojczyzny, wypiera się jej po to, by później ze wszystkich sił żyć jej losem. Niemniej jednak lektura ,,Nad Zbruczem” dostarcza prawdziwej przyjemności emocjonalno–intelektualnej oraz, co niezwykle ważne, poddaje dyskusji pewien funkcjonujący coraz mocniej w kulturze schemat polskich zależności stanowych. Zaskoczeniem dla czytelnika może być scena, gdy młody dziedzic po tym, gdy usiłuje uderzyć jednego ze swoich parobków, zostaje przez ojca zmuszony do oficjalnych, publicznych przeprosin nie tyle za swój czyn, co zamiar użycia siły wobec chłopa. Początkowo budzi się w czytelniku przekonanie, że jest to obraz wyidealizowany, przesadnie podkreślający szacunek, jakim szlachta mogła darzyć społeczność niższego stanu. Nie warto jednak zamykać się na obraz, który przynosi powieść Helaka. Jest to obraz nie tyle wyidealizowany, co pokrzepiający. Ukazuje, że wraz ze zmierzchem starego, przedwojennego świata, zwłaszcza w kontekście rewolucji światopoglądowej (co jest pokazane w powieści) zostało utracone wewnętrzne zobowiązanie do odpowiedzialności za siebie, swoje czyny, własność i kraj.
,,Nad Zbruczem” nie jest pierwszą książką Wiesława Helaka. Autor ma na swoim koncie ,,Lwowską noc”, ,,Tryhubową” ,,Tchnienie” oraz ,,Scenariusze syberyjskie”. Wszystkie ukazały się nakładem wydawnictwa Trio, które zakończyło swoją działalność, przez co dostępność wcześniejszych powieści laureata Mackiewicza jest mocno utrudniona.
Na szczęście ,,Nad Zbruczem” możecie zakupić i pożyczyć niemal w każdym mieście. Przekonajcie się, czy Krzysztof Masłoń miał rację, nazywając powieść Wiesława Helaka arcydziełem do kwadratu. Według mnie, zdecydowanie racja!
Agnieszka Winiarska
