Ekspansja i znaczenie Szwecji w dziejach Europy od XVI do XVIII w. część trzecia
Ekspansja i znaczenie Szwecji w dziejach Europy od XVI do XVIII w. część trzecia.
o-0-o
Herb Królestwa Szwecji
o-0-o
Potop był wojną, która przerosła wszelakie oczekiwania Szwecji. Nie spodziewała się ona, że zajdzie tak daleko, nie napotykając praktycznie żadnego znaczącego oporu ze strony polskiej. Skala sukcesów ich przerosła i nie wiedzieli, co mają z nimi robić. Jej pierwotnym celem było zmuszenie Jana Kazimierza Wazy, króla Polski do zrzeczenia się praw do korony, a tu w ciągu zaledwie kilku miesięcy zajęli znaczne obszary Rzeczypospolitej, aż po południową Małopolskę. Poza tym ta wojna bardzo szybko eskalowała i okoliczne państwa się w nią włączyły. Część z nich miała swoje własne interesy, a część pomagała Polsce, żeby zaszkodzić Szwecji. Wojna skończyła się w 1660 r.. W wyniku pokoju Szwecja nie zyskiwała nowych ziem, natomiast osiągnęła swój główny cel tego konfliktu, czyli zrzeczenie się przez Jana Kazimierza roszczeń do tytułu króla Szwecji, a ponadto przez te pięć lat wojny wojska szwedzkie bardzo dokładnie złupiły ziemie, które okupowały. Rzeczypospolita zrzekła się swoich praw do Inflant. Wojna ta miała też swój epizod rosyjski, kiedy Rosja, która się poczuła zagrożona, zaatakowała Szwecję. Trwał on w latach 1656-58 i zakończył się podpisaniem pokoju w Kardis w 1661 r. W wyniku tego układu zachowano status quo, czyli Rosja uznała za szwedzkie ziemie położone w Ingrii i Inflanty, a Szwecja za rosyjski uznała Nowogród i Psków. Do tego konfliktu będę powracał przy omawianiu wojen Szwecji z Danią w zachodniej części basenu Morza Bałtyckiego. Dla Szwecji ta wojna nie przyniosła żadnych nowych nabytków terytorialnych, ale znaczenie prestiżowe dla państwa było ogromne. Zmuszono Jana Kazimierza do zrzeczenia się praw do tronu, a także poprzez rzucenie Polski na kolana umocniło to pozycję państwa jako mocarstwa Europy.
Ostatnią wielką wojną na wschodzie Europy, w której Szwecja brała udział, była wielka wojna północna. Trwała ona w latach 1700-21 i w jej wyniku nastąpił upadek Szwecji jako mocarstwa w Europie, gdyż straciła ona większość ziem podbitych w czasie poprzednich konfliktów. Była to jedna z największych wojen wieku XVIII i brało w niej udział większość liczących się potęg Europy. W jej wyniku doszło do potężnych przetasowań w rejonie Morza Bałtyckiego. Szwecja i Polska ostatecznie upadły, a ich miejsce zajęła Rosja jako największe mocarstwo regionu. W wyniku porażki została ona odsunięta na boczny tor, więc od tego momentu była jednym z mniej liczących się graczy i przeszła do defensywy. Była to ostatnia wielka wojna, w której Szwecja była stroną atakującą, a nie obrońcą. Wraz z jej końcem większość nabytków zdobywanych przez poprzednich jej władców odpadła, a kraj był w stanie ruiny i z armią wykrwawioną przez ciągłe konflikty.
Jednak wojny toczone przez Szwecję na wschodzie Morza Bałtyckiego nie były jednymi, jakie toczyła ona w okresie od początku wieku XVI do wieku XVIII. Prowadziła one również liczne zmagania na zachodzie basenu Morza Bałtyckiego. Pierwszym poważną wojną, w którym Szwecja partycypowała, była wojna z lat 1563-1570 przeciwko koalicji Danii, Lubeki i Polski. Stała się ona jednocześnie obrona jej niepodległości, gdyż Dania chciała odzyskać kontrolę nad Szwecją i ponownie włączyć ją do unii kalmarskiej. Była to część pierwszej wojny północnej, którą już wcześniej omówiłem.
Kolejną wojną, toczoną pomiędzy Szwecją a Danią, była wojna kalmarska z lat 1611-1613. Nazwa pochodzi od miasta Kalmar, będącego jej głównym teatrem. Dania odnosiła sukcesy w polu, ale była bliska bankructwa, a poza tym potęgi Europy zaczęły naciskać na obydwie strony, żeby skończyły wojnę. Jej efektem było umiarkowane duńskie zwycięstwo, gdyż Duńczycy zdobyli Lappland, a także dostali bardzo wysoki okup za dwie fortece. W zamian jednak zwolnili okręty pod banderą Szwecji z cła pobieranego na Sundzie, co było jednym z głównych źródeł dochodu Danii.
Wojną, w której Szwecja brała bardzo czynny udział, była wojna trzydziestoletnia z lat 1618-1648. Okres szwedzki tej wojny rozpoczął się w 1630 r., bowiem to wtedy się do niego włączyła, ale już wcześniej się szykowała do udziału w tym konflikcie. Przykładem tutaj mogą być wali z Polską w latach 1626-1629, które pozwoliły Szwecji sfinansować jej udział w owym konflikcie. Była to wojna, która zapewniła Szwecji wzrost do roli jednego z mocarstw Europy, a także jednego z państw o największym terytorium. Konflikt ten poczynił niewyobrażalne spustoszenie w Europie i spowodował głębokie zmiany na arenie międzynarodowej. Szwecja do tej wojny wkroczyła za namową Francji i Holandii, które pokryły zdecydowaną większość kosztów. Oficjalnie podawanym powodem była obrona protestantów zagrożonych przez Habsburgów, ale zagrożone były też partykularne interesy Szwecji, gdyż w 1629 r. wojska cesarskie zaczęły oblegać Wismar – twierdzę na brzegu Morza Bałtyckiego. W 1632 r. w bitwie pod Lutzen Gustaw Adolf poniósł śmierć, a mimo to Szwedzi wygrali. Nie był to koniec ich udziału w konflikcie, ale znacznie spadła ich aktywność. Na tronie zasiadła Krystyna, córka Gustawa Adolfa, która była jeszcze dzieckiem i w Szwecji nastał okres niepokojów wewnętrznych z klikami dworskimi walczącymi o wpływy. Epizodem wojny trzydziestoletniej był konflikt z Danią, o ziemię w Skandynawii. Trwał on w latach 1643-1645 i zakończył się miażdżącym zwycięstwem Szwecji.
Wojna trzydziestoletnia skończyła się pokojem westfalskim, podpisanym w 1648 r. Najważniejszymi z punktu widzenia Szwecji postanowieniami była zapłata gigantycznego odszkodowania, które w większości miało pokryć koszty tej wojny, a także uzyskanie przez nią ziem na terenie cesarstwa – najważniejszą z nich było Pomorze Przednie. Razem z nimi otrzymali miejsce w Sejmie Rzeszy, ponadto zostali jednym z gwarantów pokoju religijnego na terenie Rzeszy. Mimo otrzymania licznych ziem na terenie cesarstwa przez kilka kolejnych lat musieli oni potwierdzać swoją władze na tych terenach, jako że cześć z nich została dana nie tylko im i musieli dojść do porozumienia z innymi państwami o to, jak się nimi podzielić. Zdaniem A. Kerstena pokój w Bromsebro i pokój westfalski stanowiły wielkie zwycięstwa państwa Wazów w walce o Dominium Maris Baltici
W 1657 w tym samym czasie co trwał Potop, Dania chciała wykorzystać zaangażowanie Szwecji w Polsce i rozpętała wojnę na terenie Półwyspu Skandynawskiego, wojna ta spowodowała dalsze umocnienie się pozycji Szwecji jako mocarstwa i nabycie kolejnych ziem na terenie półwyspu skandynawskiego. Skończyła się ona traktatem z 1658, co spowodowało wycofanie się Danii z drugiej wojny północnej. Były to już ostatnie przebłyski potęgi Szwecji, gdyż już w 1674 zaczęły się pojawiać pierwsze problemy, gdyż w w czasie pierwszej wojny koalicji z Ludwikiem XIV, podczas której Szwecja wspierała Francję ponosili oni porażkę za porażką, ze względu na zdecydowane działania koalicji antyfrancuskiej i przewagę liczebną nad armią Szwecji. Jedynie podyktowanie przez Ludwika XIV warunków pokoju w 1679 uratowało Szwecję od utraty jakichkolwiek ziem, były to echa starego sojuszu francusko-szwedzkiego, jeszcze z czasów wojny trzydziestoletniej. Gdyby nie to, państwo by się rozpadło dużo szybciej, a tak to stało się to dopiero 42 lata później, po wielkiej wojnie północnej.
Ekspansja Szwecji, a także wynikła z niej rola w polityce europejskiej w okresie od XVI do XVIII wieku miał znaczący wpływ na ład polityczny w Europie, ale najbardziej widocznymi skutkami ich ekspansji były zniszczenia spowodowane na terenie Polski. Było to niezbyt ludne państwo, gdyż w XVII wieku liczyło tylko 2,5 miliona ludzi. Pomimo to jego wpływ na historię Europy był ogromny, co prawda jej znaczenie maleje wraz z końcem wielkiej wojny północnej, ale mimo to nigdy nie znikło ono z map Europy i zawsze odgrywało jakąś, chociażby marginalną rolę. Jej historia pokazuje, że państwo nie musi być ludne, żeby odgrywać znaczenie, a wystarczy tylko kilku zdolnych władców i dowódców. Gdyby nie Lenart Tortesson, Axel Oxenstierna, Magnus de la Gardie czy Gustaw Adolf to państwo szwedzkie nigdy by nie osiągnęło takiej potęgi i znaczenia, jakim stało się dzięki ich staraniom.
o-0-o
Trzecia Wojna Północna, wojna która pogrzebała szwedzkie sny o potędze.
