Ekspansja i znaczenie Szwecji w dziejach Europy od XVI do XVIII w. część druga.
Ekspansja i znaczenie Szwecji w dziejach Europy od XVI do XVIII w. część druga.
o-0-o
Herb Królestwa Szwecji
o-0-o
Pierwszą znaczącą wojną, w której Szwecja wzięła udział, była seria wojen o Inflanty z lat 1558-1583, kiedy to walczyła o posiadłości na ziemiach byłego Zakonu Kawalerów Mieczowych, które zostały kondominium polsko-litewskim. Państwo Wazów wzięło czynny udział w tym konflikcie dopiero w 1561 r. poprzez opanowanie Rewla. Początkowo było w przymierzu z Rosją przeciwko Polsce, Litwie i Danii, ale w 1568 r., wraz z detronizacją Eryka XIV i wstąpieniem na tron Jana III, który był skoligacony z Jagiellonami, doszło do odwrócenia sojuszy. W 1570 r. na kongresie w Szczecinie ustalono podział ziem pomiędzy zainteresowane strony. Szwecja dostała Estonię, ale ten podział nie utrzymał się długo, gdyż w 1577 r. Iwan IV rozpętał kolejną wojnę o Inflanty. Mimo początkowych błyskawicznych ataków rosyjskich wynik wojny szybko się obrócił na niekorzyść Moskwy i w latach 1582 – 1583 została ona zmuszona do zawarcia traktatów pokojowych. W Inflantach przywrócono status quo ustanowiony na kongresie w Szczecinie, a ponadto Rosja utraciła Ingrię.
W 1590 r. Rosja po wygaśnięciu rozejmu zawartego w 1583 r. wypowiedziała wojnę i w wyniku pięcioletnich zmagań zdołała doprowadzić do wywalczenia dla siebie korzystnego pokoju. Na terenie Inflant sytuacja się nie zmieniła, natomiast na terenie Ingrii Rosja odzyskała wszystkie poprzednio utracone tereny. Niemniej wyrzekła się jakichkolwiek roszczeń do Estonii i ziem w Inflantach.
W 1600 r. w wyniku decyzji króla Polski Zygmunta III, jako de iure króla Szwecji, inkorporował on do Polski całą Estonię. Został on wybrany na króla Polski ze względu na powiązania dynastyczne pomiędzy Jagiellonami i Wazami, gdyż Gustaw Waza zaaranżował dla swojego syna Jana małżeństwo z córką Zygmunta Starego, Katarzyną. Był to efekt wzrastającej potęgi i znaczenia Wazów w Europie i do roku 1600 relacje pomiędzy obydwoma państwami były neutralne, ale to posunięcie Zygmunta wywołało wojnę pomiędzy Szwecją a Polską. Wojna ta w zdecydowanej większości toczyła się na terenie Inflant, Kurlandii i Estonii. Początkowo to wojska szwedzkie odnosiły sukcesy, ale wraz z przybyciem w 1601/1602 wojsk ściągniętych przez Rzeczpospolitą zostały one zmuszone do odwrotu. Wojna ta przeciągała się przez kolejne lata i w 1611 r. obydwie strony zmęczone zmaganiami wojennymi, a także skupione na innych teatrach działań zawarły rozejm. Ponadto w Szwecji był już wtedy nowy król, gdyż Karol IX umarł, a na tron wstąpił przyszły Lew Północy, Gustaw Adolf.
W tym samym czasie Szwecja toczyła wojnę z Rosją o ziemie, które poprzednio utraciła na terenie Ingrii. Wojna ta trwała w latach 1610-1617 i była jedną z przyczyn zawarcia przez stronę szwedzką rozejmu z Polską. W latach tych Rosja przechodziła przez okres wielkiej smuty, a jej sąsiedzi próbowali wykorzystać wewnętrzne osłabienie państwa. W przypadku Szwecji przybrało to postać wojny o Ingrię, a po wstąpieniu Gustawa Adolfa na tron, także próbę osadzenia jego brata Karola Filipa na tronie w Moskwie. Wojna ciągnęła się leniwie przez większość czasu, ostatecznie w 1617 r. państwa zawarły traktat w Stołbowie ją kończący. W jego efekcie Rosja straciła kompletnie dostęp do Bałtyku na ponad sto lat, a także musiała oddać ziemie poprzednio zagarnięte na terenie Ingrii. W 1610 r. Szwecja pomogła też Rosji w walce przeciwko Polsce, gdyż ich zdaniem Rzeczpospolita była większym zagrożeniem niż Moskwa.
W 1621 r., wykorzystując zaangażowanie Polski na południu, wojska szwedzkie pod osobistym dowództwem króla Gustawa Adolfa wylądowały w Inflantach i rozpoczęły metodyczne zdobywanie miast i zamków położonych na tych ziemiach. Strona polska nie była zdolna do reakcji ze względu na skupienie gro swoich sił na granicy południowej i wojnie z Turcją. W wyniku tej wojny Szwecja zdobyła kontrolę nad Inflantami położonymi na północ od Dźwiny. Wydarzenia te pokazały, że armia szwedzka jest już liczącą się siłą, na którą należy uważać, gdyż reformy wprowadzone przez Gustawa Adolfa zaczęły przynosić pierwsze efekty. Ostatecznie w 1622 r. zawarto rozejm w Mitawie na okres trzech lat. Była to wojna, która przyniosła Szwecji bardzo duże zyski przy minimalnych stratach.
W 1626 r. wojska szwedzkie ponownie zaatakowały Rzeczpospolitą, ale tym razem cel ich ataku był inny niż wcześniej. Przemaszerowały one nie niepokojone przez Litwę i weszły na teren Prus Książęcych, lenna Polski. Litwa zawarła ze Szwecją osobny rozejm w 1625, podczas gdy lennik Rzeczpospolitej wymówił się tym, że był pod ich presją. Ich celem było Pomorze Gdańskie i miasta na jego terenie położone, czyli obszar ludny i bardzo bogaty. Szwecja szykowała się wtedy do udziału w wojnie trzydziestoletniej i potrzebowała środków na jej sfinansowanie. Poza nielicznymi bitwami, w tym bitwie pod Trzcianą, gdzie swoją jedyną porażkę odniósł Lew Północy, była to wojna polegająca na obleganiu miast i twierdz. W 1629 r. został zawarty rozejm między państwami na bardzo korzystnych dla Szwecji warunkach, gdyż zatrzymywała ona kontrolę nad wszystkimi portami polskimi za wyjątkiem trzech (Puck, Gdańsk, Królewiec), pobierała 3,5% cła w Gdańsku, co było bardzo dużą ilością pieniędzy, a także nie traciła nic ze swoich wcześniejszych nabytków. Na zawarcie tego rozejmu bardzo znaczny wpływ miała Francja, która chciała zachęcić Szwecję do udziału w wojnie trzydziestoletniej. Habsburgowie odnosili wtedy sukcesy, co nie było na rękę Francji. W 1635 r. postanowienia tego rozejmu zostały zmodyfikowane w Sztumskiej Wsi. Szwecja zatrzymywała co prawda Inflanty, ale oddawała kontrolę nad miastami w Prusach, a także rezygnowała z poboru cła. Był to pokój wynegocjowany przy znacznym wsparciu dyplomatów z Francji i Holandii, którzy potrzebowali ciągłego udziału Szwecji w wojnie trzydziestoletniej, a kolejna wojna z Polską nie pozwoliłaby na to.
Kolejna wielka wojna pomiędzy Polską a Szwecją wybuchła w 1655 r. W polskiej historiografii ze względu na skalę, a także na spustoszenie nim spowodowane jest nazywana Potopem. Ale nie był to konflikt tylko pomiędzy Polską a Szwecją, lecz stanowił część większego konfliktu, który obejmował swą areną wszystkie państwa położone wokół Bałtyku. Mowa tutaj o drugiej wojnie północnej, w którą zaangażowane jeszcze były Dania i Rosja. O udziale Danii wspomnę przy omawianiu wojen toczonych przez Szwecję na zachodzie Europie. Był to konflikt, który na terenie Polski dokonał niewyobrażalnych zniszczeń. Wojska szwedzkie weszły na tereny Polski z dwóch kierunków – jedne z terenów Inflant, a drugie z ziem na Pomorzu Przednim znajdujących się pod kontrolą Szwecji od czasów wojny trzydziestoletniej.
Axel Oxenstierna – Kanclerz Szwecji, jedna z kluczowych postaci okresu wojny trzydziestoletniej, doradca Lwa Północy.
