Historia nierównej walki ambitnych filmowców – o dziejach czeskiej kinematografii słów kilka

Czeska kinematografia sięga roku 1898, kiedy odbyły się premierowe widowiska w Pradze. Autorem pierwszych krótkometrażówek jest Jan Krízenecký. Zawdzięcza się mu powstanie  Sprzedawcy parówek,  Rozlepiacza plakatów oraz Śmiechu i płaczu. Grał w nich pierwszy czeski aktor filmowy  – Josef Šváb-Malostranský. Po wzięciu udziału w dziełach Krízeneckýego, Josef nakręcił własne filmy, takie jak Pięć zmysłów człowieka i  Żywe trupy.

    W 1907 roku otworzono w Pradze pierwsze stałe kino. Jego założycielem był iluzjonista Viktor Ponrepo. Został on w 1912 wiceprzewodniczącym Czeskiego Stowarzyszenia Operatorów Filmowych. Wraz z rozwojem czeskiej kinematografii w największych czeskich miastach budowano coraz więcej profesjonalnych sal kinowych. W czasie Pierwszej Republiki wzięcie udziału w premierze filmu  budziło renomę.

    W 1933 roku powstała w Czechach jedna z największych europejskich wytwórni filmowych: Barrandov, założona przez braci Miloša i Václava Havla. Pracowali z nią m.in. tacy reżyserzy jak zdobywca dwóch Oscarów  – Miloš Forman,  Jiří Menzel czy Václav Vorlíček.  Ważny dla czeskiego kina był film wyreżyserowany przez Hugo Haasa  pt. „Biała zaraza”, który powstał dwa lata przed rozpoczęciem II wojny światowej. Jego tematem  jest wynalezienie lekarstwa na zbierający śmiertelne żniwo w tym okresie trąd.  

Wpływ okupantów na kulturę Czechosłowacji

    Po zajęciu Czechosłowacji przez III Rzeszę w 1938 roku – hitlerowskie władze wprowadziły cenzurę, która w szczególny sposób dotknęła czeskiej kultury, w tym kinematografii. Na skutek radykalnej germanizacji – czeskie projekcje musiały być prezentowane z niemieckimi napisami lub być wyłącznie w języku niemieckim. Zabroniono również projekcji filmów z udziałem Żydów. Naziści już na początku wojny wywłaszczyli Studio Filmowe Barrandov. Mimo totalitarnego reżimu – Czesi w trudnym dla nich okresie wojennym starali się aktywnie działać w przemyśle filmowym.

W 1947 roku powstało pierwsze kolorowe dzieło kinematografii pt. „Jan Rohacz z Dube” w reżyserii Vladimíra Borskýego. W tym samym roku w Pradze powstał Wydział Filmowy Akademii Sztuk Performatywnych.

Nowa Fala

    Lata 60 okazały się być przełomowe. Bardzo dobrze rozwinięta szkoła filmowa i duża ilość młodych filmowców przyczyniła się do powstania oryginalnych projekcji w okresie Nowej Fali. Widzowie najchętniej oglądali komediodramaty. Reżyserzy często poruszali tematy wojenne.  Filmy z tego czasu charakteryzuje brak ich upiększania, improwizowane dialogi oraz zatrudnianie osób, które wcześniej nie miały do czynienia z aktorstwem. Na początku lat siedemdziesiątych część reżyserów wyemigrowała. Zakończył się ruch Nowej Fali. Czeska kinematografia przestała otrzymywać pozytywne opinie z zagranicy.

Kino czeskie współcześnie

    Obecnie czeska kinematografia cieszy się dużą popularnością w całej Europie. Jej wybitnymi przedstawicielami są m.in. Petr Zelenka oraz Jan Hřebejk. Petr jest zdobywcą m.in. Nagrody Polskiej Federacji DKF-ów, pięciu Czeskich Lwów, Srebrnego Grona, Kryształowego Globusa i Srebrnego Aleksandra. Jego pierwszym filmem, który odniósł międzynarodowy sukces była czarna komedia „Guzikowcy”, której tematem są borykający się z własnym losem ludzie XX wieku. Jan Hřebejk z kolei na koncie ma m.in. takie nagrody jak Nagroda Jury Ekumenicznego i Złote Grono. Wyreżyserował on nagradzane Czeskimi Lwami filmy Czeski błąd, Piękność w opałach, Na złamanie karku i Musimy sobie pomagać. 

    Współcześnie czeskie filmy kojarzą się z bajkami takimi jak Sąsiedzi czy Krecik. Nie należy zapominać, że kinematografia naszych sąsiadów to różnorodne projekcje z niezwykłym  humorem, ironią, trudną historią, prawdziwymi ludzkimi przeżyciami i wyjątkowym nastawieniem do świata. Innym skojarzeniem jest też znane przysłowie. Mianem czeskiego filmu określa się sytuację niezrozumiałą. Czesi w swoich produkcjach stawiali widzowi wysoką poprzeczkę. Wynikało to między innymi z cenzury, która obowiązywała podczas okupacji państwa.